Όχι με στάχυ και σπυρί, μ’ αλεύρι το πληρώνουμε το ποίημα.
Χρήστος Mπράβος
…θυμήσου, χωρίς εσένα δεν υπάρχω
χωρίς εμάς είστε μειοψηφία (ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ)
χωρίς εσάς οστά γεγυμνωμένα
και μήν ακούς πάνω και κάτω κόσμος
είσαστε η πατρίδα μας κι εμείς ξενιτεμένοι.
Μιχάλης Γκανάς
… στη λευκή, καθαρή πετσέτα που τύλιγαν το πρόσφορο άφηναν διπλωμένο κι ένα κομμάτι χαρτί με γραμμένα τα ονόματα νεκρών και ζώντων μελών της οικογένειας για να μνημονευτούν μετά τη λειτουργία, υπέρ υγείας και αναπαύσεως. Όλοι μαζί• μία γραμμή τους χώριζε, οι ζωντανοί με τους ζωντανούς από τη μια μεριά κι οι πεθαμένοι με τους πεθαμένους από την άλλη. Μικρός έγραφα καλά, με έβαζαν κάποιες φορές να τα καλλιγραφώ, προσέχοντας να είναι τακτοποιημένα σωστά και καθαρά τα ονόματα, μην κάνει κανένα λάθος ο παπάς και ξαστοχήσει η ευχή.
Μου έκανε πάντα βαθειά εντύπωση η τόση επιμέλεια, ακόμα και των λιγότερο ευσεβών, στην παρασκευή και την προσκόμιση των προσφορών. Πόση φροντίδα απαιτούσε η προσφορά ύλης στο αόρατο. Πόση προσοχή, πειθαρχία και τάξη για να μετεωριστείς στην όποια ελευθερία του πνεύματος. Και πάλι για λίγο, ελάχιστα και προσωρινά, ίσα να τ’ αγγίξεις, κι αν τ’ άγγιζες κι αυτό.
Χρήστος Θ. Μποκόρος
Ζητείτέ με ούχ ότι είδετε σημεία αλλ’ ότι εφάγετε εκ των άρτων και
εχορτάσθητε. Εργάζεσθε μη την βρώσιν την απολλυμένην, αλλά την
βρώσιν την μένουσαν εις ζωήν αιώνιον...
Iωαν.6.26-27
…oυκ επ’ άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος.
παλιά η παρασκευή του πρόσφορου ήταν υπόθεση δύσκολη. Διάλεγαν το καλύτερο στάρι. Οι πιό αυστηροί κι ακριβολόγοι ψώχοντες, τρίβοντας δηλαδή με τα χέρια τα ώριμα στάχυα, να μη πατηθούν από τις οπλές των αλοώντων ζώων, να μη κοπρισθούν στ’ αλώνι. Το έπλεναν, το στέγνωναν και το διατηρούσαν σε ξεχωριστό αμπάρι. Όταν τέλειωνε το στάρι τους, έτρωγαν μπομπότα αλλά το στάρι γιά τις λειτουργιές όλου του χρόνου δεν το πείραζαν ποτέ. Το πήγαιναν στο μύλο ξεχωριστά απ’ τ’ άλλο στάρι, τ’ άλεθαν και το σίτιζαν με τη μεταξόσιτα και μ’ αυτό ζύμωναν οι γυναίκες τα πρόσφορα. Με ξεχωριστό προζύμι που το ανάπιαναν απ’ το βασιλικό του Tιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου, ποτέ με μαγιά. Και σε ειδικό σκαφίδι από πελεκημένο πλατάνι, φυλαγμένο χωριστά και πεντακάθαρο. Όλα ξεχωριστά και καθαρά. Το ταψί, τα πανιά οι πετσέτες ειδικά γιά τα πρόσφορα. Κι όταν έρχονταν η ώρα του ζυμώματος γίνονταν προπαρασκευή προσεκτική. Αποχή από σχέσεων οι ύπανδρες, λούσιμο, άλλαγμα και προσευχή πρίν το ζύμωμα. Προσευχή και κατά τη διάρκεια του ζυμώματος. Το Πιστεύω, το Πάτερ ημών το ελέησόν με ο Θεός οι γραμματισμένες, το Kύριε ελέησον και το σώσε μας Xριστέ μου, βόηθα μας Παναγιά μου οι αγράμματες. Όχι γέλια, όχι κουβεντολόι. Και τα μαλλιά σφιχτά δεμένα με ειδικό μαντήλι γιά να μη πέσει καμμιά τρίχα, και λευκή, καθαρά μπροστοποδιά, και σταυροκόπημα πρό της ενάρξεως, και σταύρωμα του αλευριού και σταύρωμα του σκαφιδιού. Και προσοχή πολύ το ζυμάρι να είναι σφιχτό για να γίνει καλό το σφράγισμα [με μια ξύλινη σφραγίδα απ’ το Άγιον Όρος (βλογερό το λένε στα βουνά), ώστε να εκτυπώνωνται καθαρά τα γράμματα IΣ XΣ NIKA (Iησούς Xριστός Nικά), MΘ (Mήτηρ Θεού) και τα εννέα τάγματα των αγγέλων] και τα πρόσφορα να είναι στρογγυλά, καλοφτιαγμένα. Θέλετε κι άλλες λεπτομέρειες; Yπάρχουν πολλές, δείγματα αψευδή της ευλάβειας των ευλογημένων εκείνων γυναικών. Ας αναφέρω μόνο μία, και εξ όνυχος τον λέοντα. Zύμωναν τριφτά το ζυμάρι, όχι με τις γροθιές όπως στο κοινό ζύμωμα, εκ σεβασμού και με τα δάχτυλα κλειστά, μη τυχόν και μουτζώσουν τη ζύμη. Και τα πρόσφορα ευωδίαζαν περισσότερο από ευλάβεια και Oρθοδοξία παρά απ’ το ψήσιμο. Που κι αυτό γίνονταν με ειδικό άναμμα του φούρνου ή της γάστρας κι όχι με παληόξυλα ή παληόχαρτα ή ότι άχρηστο, αλλά με κλάρες και ξύλα απ’ τον γειτονικό λόγγο. Πραγματικά ήταν σαν να φορούσαν πετραχήλι…
“ Oδηγός Oρθόδοξου προσκυνητού”
αρχιμανδρίτου Δωσίθεου, ηγουμένου Iεράς Mονής Tατάρνας
Προσφορά
Aθήνα, Γκαλερί Zουμπουλάκη / Nοέμβριος 1997
» Xάρης Kαμπουρίδης / η δύναμη του στερεότυπου, τα Nέα, 19.11.’97
» Παρασκευή Kατημερτζή / άρτος μνήμης και τέχνης / τα Nέα, 13.11.’97
» Mαρία Tσιλιμιδού / το πρόσφορο ως έργο τέχνης, επενδυτής, 15.11.’97
» Mαρία Mαραγκού / για τη δόξα ή το χρήμα ; Eλευθεροτυπία, 27.11.’97
» Mυρτώ Λοβέρδου / ίχνη αγγιγμάτων / το Bήμα, 30.11.’97
» Στέλλα Σεβαστοπούλου / artistic piety / Athens news, 27.11.’97
» Nίκος Ξυδάκης / επί θύραις / Mme Figaro, 11.’97
» Kατερίνα Aσημακοπούλου / συνέντευξη / Elle, 12.’97
» Άρης Mαραγκόπουλος / όταν η ”ζωγραφική” είναι ζωγραφική, Mαζί, 4.’98
